ปทุมธานี (เดิมสะกดว่า ประทุมธานี) เป็นจังหวัดหนึ่งที่อยู่ในภาคกลางของประเทศไทย เป็นหนึ่งในห้าจังหวัดในพื้นที่ปริมณฑลของกรุงเทพมหานคร ตั้งอยู่บริเวณลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยาทางทิศเหนือของกรุงเทพมหานคร เทศบาลที่ตั้งศาลากลางจังหวัดคือเทศบาลเมืองปทุมธานี แต่เทศบาลที่มีประชากรมากที่สุดในจังหวัดคือเทศบาลนครรังสิต ซึ่งตั้งอยู่ในอำเภอธัญบุรี

คำขวัญ: ถิ่นบัวหลวง เมืองรวงข้าว เชื้อชาวมอญ
นครธรรมะ พระตำหนักรวมใจ
สดใสเจ้าพระยา ก้าวหน้าอุตสาหกรรม

สัญลักษณ์ประจำจังหวัด
• ต้นไม้ ทองหลางลาย
• ดอกไม้ บัวหลวง
• สัตว์น้ำ ปลาบู่ทราย

ประวัติศาสตร์
จังหวัดปทุมธานีมีความเป็นถิ่นฐานบ้านเมืองมาแล้วไม่น้อยกว่า 300 ปี นับตั้งแต่รัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราชแห่งกรุงศรีอยุธยา คือ เมื่อ พ.ศ. 2202 มังนันทมิตรได้กวาดต้อนครอบครัวมอญ เมืองเมาะตะมะ อพยพหนีภัยจากศึกพม่า เข้ามาพึ่งพระบรมโพธิสมภารสมเด็จ พระเจ้าอยู่หัวกรุงเทพทวาราวดีศรีอยุธยา ซึ่งสมเด็จพระนายรายณ์มหาราชทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ครอบครัวมอญเหล่านั้นไปตั้งบ้านเรือนอยู่ที่บ้านสามโคก ต่อมาในแผ่นดินสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชแห่งกรุงธนบุรี ชาวมอญได้อพยพหนีพม่าเข้ามาพึ่งพระบรมโพธิสมภารอีกเป็นครั้งที่ 2 พระองค์ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตั้งบ้านเรือนที่บ้านสามโคกอีก และในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ก็ได้มีการอพยพชาวมอญครั้งใหญ่จากเมืองเมาะตะมะเข้าสู่ประเทศไทยเรียกว่า "มอญใหญ่" พระองค์ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ชาวมอญบางส่วนตั้งบ้านเรือนอยู่ที่บ้านสามโคกอีกเช่นเดียวกัน จากชุมชนขนาดเล็ก บ้านสามโคกจึงกลายเป็น เมืองสามโคก ในเวลาต่อมา

ต่อมาเมื่อวันที่ 23 สิงหาคม พ.ศ. 2358 พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยโปรดเกล้าฯ ให้เปลี่ยนชื่อเมืองสามโคก เป็น เมืองประทุมธานี และเมื่อ พ.ศ. 2461 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้ใช้คำว่า "จังหวัด" แทน "เมือง" และให้เปลี่ยนการสะกดชื่อใหม่จาก "ประทุมธานี" เป็น "ปทุมธานี" กลายเป็น จังหวัดปทุมธานี ต่อมาเมื่อ พ.ศ. 2475 ในสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้ยุบจังหวัดธัญบุรีมาขึ้นกับจังหวัดปทุมธานี จังหวัดปทุมธานีจึงได้แบ่งการปกครองเป็น 7 อำเภอดังเช่นปัจจุบัน

การเมืองการปกครอง
หน่วยการปกครอง
การปกครองส่วนภูมิภาค
จังหวัดปทุมธานีแบ่งเขตการปกครองส่วนภูมิภาค (ตามกฎหมายลักษณะปกครองท้องที่) ออกเป็น 7 อำเภอ 60 ตำบล 529 หมู่บ้าน แต่หากไม่นับรวมหน่วยการปกครองในเขตเทศบาลเมืองและเทศบาลนครซึ่งยุบเลิกตำแหน่งกำนันและผู้ใหญ่บ้านแล้ว จะมีทั้งหมด - ตำบล - หมู่บ้าน โดยอำเภอทั้ง 7 อำเภอของจังหวัดปทุมธานี มีรายชื่อและข้อมูลทั่วไปดังนี้

ข้อมูลอำเภอในจังหวัดปทุมธานี
1 เมืองปทุมธานี 
2 คลองหลวง 
3 ธัญบุรี 
4 หนองเสือ 
5 ลาดหลุมแก้ว 
6 ลำลูกกา 
7 สามโคก 
เรียงตามรหัสเขตการปกครองของกรมการปกครอง
รวมตำบลในเขตเทศบาลเมืองและเทศบาลนครด้วย
เฉพาะหมู่บ้านนอกเขตเทศบาลเมืองและเทศบาลนคร (ทั้งเต็มหมู่และบางส่วน) เท่านั้น สำหรับจำนวนหมู่บ้านทั้งหมด ให้ดูในบทความของแต่ละอำเภอ
การปกครองส่วนท้องถิ่น
พื้นที่จังหวัดปทุมธานีประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 65 แห่ง แบ่งตามประเภทและอำนาจบริหารจัดการภายในท้องที่ได้เป็น องค์การบริหารส่วนจังหวัด 1 แห่ง เทศบาลนคร 1 แห่ง เทศบาลเมือง 10 แห่ง เทศบาลตำบล 18 แห่ง และองค์การบริหารส่วนตำบล 36 แห่ง

เขตเทศบาลในจังหวัดปทุมธานี
เทศบาลนครรังสิต เทศบาลเมือง
เทศบาลเมืองปทุมธานี เมืองปทุมธานี
เทศบาลเมืองคูคต ลำลูกกา 
เทศบาลเมืองท่าโขลง คลองหลวง
เทศบาลเมืองคลองหลวง คลองหลวง
เทศบาลเมืองสนั่นรักษ์ ธัญบุรี 
เทศบาลเมืองลำสามแก้ว ลำลูกกา 
เทศบาลเมืองบางคูวัด เมืองปทุมธานี
เทศบาลเมืองบึงยี่โถ ธัญบุรี
เทศบาลเมืองลาดสวาย ลำลูกกา
เทศบาลเมืองบางกะดี เมืองปทุมธานี 
เทศบาลตำบลธัญบุรี ธัญบุรี
เทศบาลตำบลลำลูกกา ลำลูกกา 
เทศบาลตำบลลำไทร ลำลูกกา 
เทศบาลตำบลหนองเสือ หนองเสือ
เทศบาลตำบลบางหลวง เมืองปทุมธานี
เทศบาลตำบลบางเตย สามโคก 
เทศบาลตำบลระแหง ลาดหลุมแก้ว 
เทศบาลตำบลหลักหก เมืองปทุมธานี 
เทศบาลตำบลคลองพระอุดม ลาดหลุมแก้ว 
เทศบาลตำบลสามโคก สามโคก
เทศบาลตำบลคูขวาง ลาดหลุมแก้ว 
เทศบาลตำบลบางเดื่อ เมืองปทุมธานี
เทศบาลตำบลบางขะแยง เมืองปทุมธานี 
เทศบาลตำบลบางพูน เมืองปทุมธานี 
เทศบาลตำบลบ้านใหม่ เมืองปทุมธานี 
เทศบาลตำบลบ้านกลาง เมืองปทุมธานี 
เทศบาลตำบลเชียงรากใหญ่ สามโคก 
เทศบาลตำบลหนองสามวัง หนองเสือ 
ผู้ว่าราชการจังหวัดปทุมธานี
นายณรงค์ศักดิ์ โอสถธนากร 1 ตุลาคม 2564 21 มิถุนายน 2566

จังหวัดปทุมธานีเป็นพื้นที่เกษตรกรรมสำคัญแห่งหนึ่งของประเทศ โดยมีพื้นที่การเกษตร 506,678 ไร่ หรือร้อยละ 53.03 ของพื้นที่จังหวัด (สำรวจเมื่อปี พ.ศ. 2546) ในปัจจุบัน นอกจากการเกษตรแล้ว จังหวัดยังเป็นพื้นที่อุตสาหกรรมสำคัญแห่งหนึ่งของประเทศ มีนิคมอุตสาหกรรมกระจายอยู่ทั้งจังหวัด โดยผลิตภัณฑ์มวลรวมเกือบร้อยละ 70 ของจังหวัดมาจากภาคอุตสาหกรรม (สำรวจเมื่อปี พ.ศ. 2543)

พื้นที่การเกษตรมีอยู่ในทุกอำเภอ และมีมากที่สุดในเขตอำเภอหนองเสือ อำเภอลำลูกกา อำเภอลาดหลุมแก้ว และอำเภอคลองหลวงตามลำดับ โดยพื้นที่ของจังหวัดจะมีการทำการเกษตร ส่วนใหญ่เป็นที่นา ไม้ผล และไม้ยืนต้น ตามลำดับ

จังหวัดปทุมธานีมีอัตราการขยายตัวทางเศรษฐกิจอย่างรวดเร็ว ในปี พ.ศ. 2543 ประชากรมีรายได้เฉลี่ยต่อคน 2,064,288 บาทต่อปี นับว่าสูงเป็นอันดับที่ 6 ของประเทศ รองจากจังหวัดระยอง ชลบุรี กรุงเทพมหานคร สมุทรสาคร และจังหวัดภูเก็ต มีผลิตภัณฑ์มวลรวมมูลค่า 118,489 ล้านบาท รายได้สูงสุดขึ้นอยู่กับภาคอุตสาหกรรมคิดเป็นร้อยละ 69.32 คิดเป็นมูลค่า 82,136 ล้านบาท รองลงมา คือ ภาคบริการ ร้อยละ 7.688 คิดเป็นมูลค่า 9,102 ล้านบาท และสาขาการค้าส่งและค้าปลีก ร้อยละ 5.12 คิดเป็นมูลค่า 6,071 ล้านบาท โดยพื้นที่เขตอำเภอคลองหลวงมีจำนวนโรงงานอุตสาหกรรมหนาแน่นมากที่สุด รองลงมาคืออำเภอเมืองปทุมธานี อำเภอลำลูกกา อำเภอธัญบุรี อำเภอลาดหลุมแก้ว และ อำเภอสามโคก ส่วนพื้นที่ที่มีโรงงานน้อยที่สุดได้แก่ อำเภอหนองเสือ

ตลาดขายส่งที่สำคัญในจังหวัดปทุมธานี ได้แก่ ตลาดไท ตลาดสี่มุมเมือง ตลาดพูนทรัพย์ ตลาดรังสิต นอกจากนี้ ยังมีนิคมอุตสาหกรรมต่าง ๆ เช่น นิคมอุตสาหกรรมนวนคร อำเภอคลองหลวง, สวนอุตสาหกรรมบางกะดี อำเภอเมืองปทุมธานี, และเทคโนธานี อำเภอคลองหลวง (ของกระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ที่ตั้งของสถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย)

โครงสร้างพื้นฐาน
สาธารณสุข
โรงพยาบาลกรุงสยามเซนต์คาร์ลอส
โรงพยาบาลปทุมธานี
โรงพยาบาลธรรมศาสตร์เฉลิมพระเกียรติ
โรงพยาบาลบางประกอก รังสิต 2
โรงพยาบาลการุญเวชปทุมธานี (โรงพยาบาลนวนครเดิม)
โรงพยาบาลแพทย์รังสิต
โรงพยาบาลแพทย์รังสิตแม่และเด็ก
โรงพยาบาลปทุมเวช
โรงพยาบาลคลองหลวง
โรงพยาบาลลาดหลุมแก้ว
สถาบันธัญญารักษ์
โรงพยาบาลลำลูกกา
โรงพยาบาลสามโคก
โรงพยาบาลธัญบุรี
โรงพยาบาลประชาธิปัตย์
โรงพยาบาลหนองเสือ
โรงพยาบาลแพทย์สมภพ
ศูนย์การแพทย์เวชพิทักษ์
โรงพยาบาลภัทรธนบุรี
โรงพยาบาลเมืองปทุม
ศูนย์มหาวชิราลงกรณ์ ธัญบุรี
โรงพยาบาลเปาโลเมโมเรียล รังสิต
โรงพยาบาลราชวิถี รังสิต
โรงพยาบาลสินแพทย์ ลำลูกกา
โรงพยาบาลธนบุรีบูรณา
การศึกษา
รายชื่อสถาบันการศึกษาในจังหวัดปทุมธานีมีดังนี้

องค์การพิพิธภัณฑ์วิทยาศาสตร์แห่งชาติ
สถาบันเทคโนโลยีแห่งเอเชีย
มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ศูนย์รังสิต
สถาบันเทคโนโลยีนานาชาติสิรินธร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ศูนย์รังสิต และศูนย์บางกะดี
มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช ชมรม นศ.มสธ.ปทุมธานี
มหาวิทยาลัยราชภัฏวไลยอลงกรณ์
มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลธัญบุรี ศูนย์กลางคลอง6 และศูนย์รังสิต
มหาวิทยาลัยการกีฬาแห่งชาติ วิทยาเขตกรุงเทพ
มหาวิทยาลัยกรุงเทพ วิทยาเขตรังสิต
มหาวิทยาลัยรังสิต
มหาวิทยาลัยรัตนบัณฑิต วิทยาเขตปทุมธานี
มหาวิทยาลัยนอร์ทกรุงเทพ วิทยาเขตรังสิต
มหาวิทยาลัยราชพฤกษ์ ศูนย์นพวงศ์
มหาวิทยาลัยเวสเทิร์น วิทยาเขตวัชรพล
มหาวิทยาลัยชินวัตร
มหาวิทยาลัยปทุมธานี
มหาวิทยาลัยอีสเทิร์นเอเชีย
วิทยาลัยการปกครอง
สถาบันการอาชีวศึกษาภาคกลาง 1
วิทยาลัยการอาชีวศึกษาปทุมธานี
วิทยาลัยเทคนิคปทุมธานี
วิทยาลัยเทคนิคธัญบุรี
วิทยาลัยเทคโนโลยีแหลมทอง
โรงเรียน
ดูที่ รายชื่อโรงเรียนในจังหวัดปทุมธานี
สถาบันวิจัย
อุทยานวิทยาศาสตร์ประเทศไทย
สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ (สวทช.)
ศูนย์วิจัยแห่งชาติ
ศูนย์พันธุวิศวกรรมและเทคโนโลยีชีวภาพแห่งชาติ (ไบโอเทค)
ศูนย์เทคโนโลยีโลหะและวัสดุแห่งชาติ (เอ็มเทค)
ศูนย์นาโนเทคโนโลยีแห่งชาติ (นาโนเทค)
ศูนย์เทคโนโลยีอิเล็กทรอนิกส์และคอมพิวเตอร์แห่งชาติ (เนคเทค)
สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (วว.)
สถาบันมาตรวิทยาแห่งชาติ (มว.)
สถาบันเทคโนโลยีนิวเคลียร์แห่งชาติ (สทน.)
ศูนย์วิจัยข้าวปทุมธานี
ศูนย์วิจัยและฝึกอบรมด้านสิ่งแวดล้อม เก็บถาวร 2011-01-14 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน (ศวฝ.)
สถาบันนวัตกรรม ทีโอที (ทีโอที)
กีฬา
สมาคมกีฬาจังหวัดปทุมธานี (สก ปท.)
สโมสรฟุตบอลบีจี ปทุม ยูไนเต็ด
สโมสรฟุตบอลแบงค็อก ยูไนเต็ด
สโมสรกีฬาราชประชา